Toets 1: Van Renkum naar Wageningen

Over Duitse stellingen in Renkum en bij Wageningen, zijn ook herinneringen opgetekend door drie niet-militaire getuigen. Een verslag van I-12 RA noemt zelfs nog een vierde naam. "De heer R. uit Renkum". Die hebben we niet meer kunnen achterhalen.

De gegevens van ooggetuigen waren moeilijk in te passen. Het tijdschema van de verplaatsingen was daarmee niet kloppend te krijgen. Een register van XXVI AK, enkele Duitse publicaties, en twee foto's, hielpen me verder op weg.

Het bericht- en meldingenregister van XXVI AK (vriendelijk verstrekt door Lkol. E.H. Brongers) geeft aan, dat s Art Abt 735 op 10 mei nog bij dat Legerkorps ingedeeld was. De afdeling werd die dag verplaatst van Üdemer Bruch naar Kessel, om dienst te gaan doen bij ID 256.
Uit opmarsgegevens is bekend, dat de Staf (Gevechts-cp) van X AK, waaronder ook Arko 22 met zijn marsgroep, op 11 mei naar Velp werd verplaatst.
De KTB's van ID 207 en SS "DF"geven aan, dat het commando over de artillerie op 11 mei in handen lag van Kol. Metger, Cdt AR 207. Deze beschikte over één Lichtmeetsectie van Beob Abt 30. Die dag werd ook de rest van deze afdeling aangetrokken, samen met s Art Abt 735, en Arko 22, met zijn Staf. Vermoedelijk kwamen deze eenheden pas in de vroege ochtend van 12 mei bij Wageningen aan. De bevelvoering ging daarop over naar Arko 22.
Uit het verslag van ID 207 over 11 mei is duidelijk, dat die dag II/AR SS, III/AR 207, en IV/AR 256 werden ingezet vanuit stellingen O van Wageningen. III/AR 311 verkende dit gebied ook al, voor inzet op 12 mei. III/AR 207 betrok nieuwe stellingen bij Wageningen. II/AR 207 en III/AR 311 stonden in reserve (ter beschikking) in Oosterbeek.
Over het gevechtsverloop op 12 mei meldde AR 207 om 6.15 uur, dat III/AR 311 tot vuren gereed moest zijn vanaf 5.00 uur, en dat II/AR 207 beschikbaar was in Heelsum. Arko 22 was met zijn versterkingen blijkbaar zo vroeg nog niet aangekomen. Het dagrapport over 12 mei meldt wel, dat Arko 22 met zijn versterkingen beschikbaar waren gekomen. Niet, of deze nog werden ingezet. Volgens het KTB van SS "DF" was dat wel het geval. Het vuurplan voor die dag schakelde 5 afdelingen in [bijgeschreven "Ca. 60 Röhre", ofwel "Ongeveer 60 stukken", wat een iets te hoge schatting lijkt. Niet elke ingeschakelde eenheid had 12 stukken].
Uit het nog te bespreken bevel van Arko 22 blijkt, dat hij met zijn versterkingen ook op 13 mei deelnam aan de strijd in het vak van ID 207.

De KTB's zijn te vaag over de ingenomen stellingen bij de Grebbeberg, en de daar ingezette eenheden artillerie. Er wordt alleen melding gedaan van stellingen "O van Wageningen" voor 11 en 12 mei, en van "verplaatsingen" op 13 mei. Verder is nog bekend, dat op 11 mei drie afdelingen werden ingezet, op 12 mei vijf, en op 13 mei vijf of zes. Voor 12 mei is daarbij wel aangegeven om welke eenheden het ging: II/AR SS, III/AR 207, en IV/AR 256. We weten bovendien, dat ook III/AR 311, en s Art Abt 735 aangetrokken werd. Mogelijk zelfs nog een zesde afdeling voor 13 mei. Want in het artilleriebevel voor die dag staat [NIMH Coll 401, Inv Nr 1984. Mijn vertaling]:

"5. De aanval van SS Rgt "DF" wordt gesteund door II/SS Afd [Bedoeld wordt II/AR SS]. Deze afdeling wordt voor de aanval onder bevel gesteld van het SS Rgt. De aanval van IR 322 wordt gesteund door de Groep Metger (Commandant Kol. Metger) met minstens 2 afdelingen. Hieronder één zware." (..)
"7. Stellingen voor de Groep Metger zoals [Onleesbaar. - mondeling besproken ?]. De SS-Afdeling [II/AR SS] zuidwest [!] van [In handschrift toegevoegd Wageningen]."(..)
"9. Er wordt geschoten [door] 11/[AR] 256 met Geluidmeting, door 10/[AR] 256 met Lichtmeting en Vliegtuigen. Radiopost [UKG] wordt om 6 uur naar de Kerk [van] Wageningen aangetrokken. 1e en 2e batterij [!] van [s Art Abt] 735 na mondeling gegeven bevel vrij om te vuren op vastgestelde vijandelijke artillerie. Verdere vuurbevelen volgen van Arko [22]." (..)
"10. III/[AR] 207 dient zich in te stellen op snelle stellingverandering. Hiervoor bevel door Kol. Metger. SS-Afd is vanaf 12.5 gereed om te vuren."

Arko 22, Walter Büchs, meldt hierna, dat de Divisie-artillerie (Groep Metger) op 13 mei vroeg in de morgen van stelling veranderde. De Groep was om 11.00 uur gereed om te vuren. De SS-Afd veranderde niet van stelling. De Mörsers waren bij het aanbreken van de dag gereed om te vuren [Inv Nr 2030].

Nederlandse ooggetuigen hadden wel nadere informatie over de Duitse stellingen.
In Renkum stond volgens de heren F.A.J. Mesker en vooral G. van der Schouw, geschut in een gebogen lijn Z-N van de Le Maitreweg naar de Schaapsdrift. Op de grens van Renkum met Heelsum stond nog meer geschut. Ook opgesteld in een gebogen lijn, van de kruising Lindelaan-Kuypersweg, naar de Schaapsdrift bij de Keyenberg.
Op de Eng in Wageningen kwam volgens de heer J. van Tricht een eerste eenheid in stelling aan de Geertjesweg, een tweede aan de Dolderstraat. Naar ik aanneem ging het hierbij dan om III/AR 207 en III/AR 311. II/AR SS stond, volgens foto's, in de Villawijk. Het zware geschut werd op grond van peilingen vermoed in de Bosrand.

Op 12 mei, ongeveer 14.20 uur, zou de Divisie-artillerie volgens een "Lagekarte" tussen Wageningen en [in ?] de Boszoom hebben gestaan. Een [gedeeltelijk ?] bespannen eenheid kwam volgens de rapporten verlaat aan, waardoor het vuurschema moest worden bijgesteld. Vermoedelijk betrof dit III/AR 311. De vuurconcentratie als inleiding op de aanval op de frontlijn, werd afgegeven van 12.20 tot 12.40 uur [14.00 tot 14.20 uur Duitse tijd].

Op 12 mei, ongeveer 14.20 uur, zou de Divisie-artillerie volgens een "Lagekarte" tussen Wageningen en (in ?) de Boszoom hebben gestaan. Een (gedeeltelijk ?) bespannen eenheid kwam volgens de rapporten verlaat aan, waardoor het vuurschema moest worden bijgesteld. Vermoedelijk betrof dit III/AR 311. De vuurconcentratie als inleiding op de aanval op de frontlijn, werd afgegeven van 12.20 tot 12.40 uur [14.00 tot 14.20 uur Duitse tijd].

Er werden nog drie aanvullende Duitse bronnen opgespoord, om de resterende onzekerheden op te lossen. Dat waren:
a) Hauptmann im Generalstab Hubert Rechlin, "Mit Pommern und Ostmarkern in 5 Tage von Emmerich nach Utrecht". Verslag over ID 207, in het bijzonder IR 322 [NIMH Coll 401, Inv Nr 1288-1311].
b) SS Obersturmführer Otto Weidinger, "Kameraden bis zum Ende". Verslag over SS "DF" en het latere SS-Panzergrenadier Regiment 4 "DF".
c) Frans S.A. Beekman, Franz Kurowski, "Kampf um die Festung Holland 1940".

Na bestudering bleken dit geen onafhankelijke bronnen te zijn. Hierin zijn de al bekende gegevens uit de KTB's met bijlagen bijna woordelijk opgeschreven.

Nieuwe vondst was, dat achter blz. 224 in het boek van Weidinger een foto stond van "SS-Artillerie (10,5-cm-Haubitzen) bei Wageningen in Feuerstellung". Nog twee andere foto's met een stuk geschut van II/AR SS zijn in bezit van Stichting "De Greb". Die zijn te zien via de links opgenomen bij de discussie "Waar in Wageningen (2)". Klik daarvoor eerst aan:

http://www.grebbeberg.nl/index.php?page=forum_discussiegroep&item=15780&group=1&view=3

en ga vervolgens naar de reactie van 30 april 2010, 10:14.

Onbekend is nog, bij welke huizen de laatste twee foto's precies genomen zijn. Zo te zien wel in de Villawijk.

Interessant is ook, dat de drie genoemde bronnen toch iets meer informatie geven over 11 en 12 mei. Te lezen is bijvoorbeeld bij Rechlin [Inv nr 1294], dat op 11 mei extra artillerie werd aangetrokken. Ook [Inv nr 1295], dat op 12 mei artilleriewaarnemers daken en torens in het Oostdeel [?] van Wageningen gebruikten. En dat 5 [?] Afdelingen tot 14.00 uur [Duitse tijd] inschoten. Na het doornemen van deze bronnen is in elk geval wel duidelijk dat al in de nacht van 11 op 12 mei extra geschut werd aangevraagd, om de aanval op 12 mei meer kans van slagen te geven. Daarvoor werden door de Cdt van ID 207 "drie lichte en twee zware" afdelingen toegezegd. Dat laat weinig ruimte voor raden meer. De drie lichte afdelingen kunnen alleen II/AR SS, III/AR 207, en III/AR 311 geweest zijn. De twee zware IV/AR 256 en s Art Abt 735.

Met deze gegevens als basis, is het eerder opgenomen schema van inzet en plaatsing opgesteld.